Turci odneli dva padeža

Jedna od prvih osnovnih škola u Nišu

 TO što se danas u Nišu priča tako da se u “ostatku” Srbije jedva razume verovatno treba kriviti Turke, koji su se na jugu Srbije “zadržali” taman toliko da dva padeža ozbiljno u razgovoru i danas manjkaju. Ipak, tokom celog 18. i kasnije tokom 19. veka, žitelji Niša trudili su se da uče, makar, krišom od Turaka. O toj borbi za pismenost i opismenjavanje Nišlija svedoči novi poduhvat stručnjaka Istorijskog arhiva Mice Ćenić i Miljane Đorđević “Od časlovca do bukvara”, koje će javnost videti 8. oktobra. Koje su bile prve škole i učitelji, kako su odvažni daskalini “švercovali” knjige “na srpski način” iz oslobođene Srbije na severu, šta i kako su učili prvi niški osnovci, dovijajući se da izbegnu jake turske, grčke i bugarske uticaje, predmet je ambiciozne potrage naučnika.
Prve lekcije niški mališani dobijali su u privatnim kućama (najpoznatija pop-Veljina škola u današnjoj Vardarskoj ulici). Demokratski duh, živ i danas, duboke korene vuče još od druge polovine 19. veka, jer su

u Nišu istovremeno radile osnovne (pravoslavne) škole, jevrejska škola, mehmedska i katolička škola. Iako je Niš oslobođen od Turaka sa zakašnjenjem od pola veka (1878) pismenost je uspela da sramežljivo stigne do ovdašnjih skamija putem učitelja uglavnom iz Vojvodine.
- Škole nisu imale imena, već su se zvale po lokacijama - “Kod Saborne crkve”, “Kod Beograd mahale”, “Kod Jagodin mahale”, “Na Trgu kneza Mihaila”, “Kod Stambol kapije” - predočava za “Novosti” Mica Đenić, jedan od autora projekta. - I pre 1907. godine kada se u Državnom kalendaru spominje tačno 16 učitelja i tri učiteljice (Hristina Popovićeva, Angelina Hermanova, Jelena Petrovićeva), nastava je održavana zahvaljujući velikom entuzijazmu viđenijih Nišlija, popova.
Osim što su Turci pokušali da osujete srpsko obrazovanje i jačanje nacionalnog identiteta, na istom zadataku našli su se Grci i Bugari u dva navarata 1820-1844. i 1860-1870. godine.
Istraženi izvori u Istorijskom arhivu pokazuju da je Niš kasnio u opismenjavanju, ali prednjačio u brizi o najmlađima. Otuda i podaci o prvim obdaništima i privatnim vrtićima u građanskim porodicama, što većini nije bilo po volji, smatrajući da će se onda “gospoja u kući samo izležavati”.

PRIZRENKA PRVA UČITELjICA
- PRVA osnovna škola zvanično je sazidana 1863. godine i to prilogom od 2.000 groša Midhat paše, tadašnjeg turskog upravnika Niša - navodi se u materijalu. - Najstarija poznata niška učiteljica je Prizrenka Anastasija Dimitrijević, a u školama se učilo iz Tasinog “Presada mudrosti”, knjige iz 1858. godine, koja se čuva u Narodnoj biblioteci Srbije.

UDžBENIK OD ZLATA
KNjIGE koje su se skoro krijumčarile iz oslobođene Srbije stizale su do đaka u Nišu željnih znanja uglavnom u jednom primerku, pa bi ceo razred učio deleći udžbenik. Pisalo se i na drvetu, a pored tradicionalnih skamija donosile su se i tronoške, kako bi svi osnovci stali u “učionu”.

Izvor: Večernje novosti